نظریه پلی‌وگال (Polyvagal Theory) توسط استفان پورجس (Stephen Porges) در سال ۱۹۹۴ معرفی شد. این نظریه به بررسی نقش عصب واگ (واگوس) در تنظیم هیجانات، رفتارهای اجتماعی و پاسخ‌های بدن به استرس می‌پردازد. نام “پلی‌وگال” به معنای “چندواگی” است و به شاخه‌های متعدد عصب واگ اشاره دارد.
پیش از ارائه این نظریه، سیستم عصبی خودمختار به دو بخش اصلی تقسیم می‌شد:1.سیستم عصبی سمپاتیک: مسئول پاسخ‌های “جنگ یا گریز” (Fight or Flight) در مواجهه با تهدیدات.
2.سیستم عصبی پاراسمپاتیک: مسئول فعالیت‌های “استراحت و هضم” (Rest and Digest) و بازگرداندن بدن به حالت آرامش پس از استرس.

پورجس با معرفی نظریه پلی‌وگال، سیستم پاراسمپاتیک را به دو شاخه مجزا تقسیم کرد:
•شاخه واگ شکمی (Ventral Vagal): این شاخه با تعاملات اجتماعی و احساس امنیت مرتبط است و به ما کمک می‌کند تا در موقعیت‌های اجتماعی به‌طور مؤثر عمل کنیم.
•شاخه واگ پشتی (Dorsal Vagal): این شاخه با پاسخ‌های بی‌حرکتی یا “خاموشی” مرتبط است و در مواجهه با تهدیدات شدید، منجر به واکنش‌هایی مانند یخ‌زدگی یا بی‌حسی می‌شود.

این تقسیم‌بندی سه‌گانه (سمپاتیک، واگ شکمی، واگ پشتی) نشان‌دهنده پیچیدگی بیشتر سیستم عصبی خودمختار و نحوه واکنش بدن به محرک‌های مختلف است.

نظریه پلی‌وگال تأکید می‌کند که سیستم عصبی ما به‌طور مداوم محیط را برای تشخیص ایمنی یا تهدید اسکن می‌کند، فرآیندی که پورجس آن را “نظارت عصبی” (Neuroception) نامیده است. این فرآیند به‌صورت ناخودآگاه انجام می‌شود و تعیین می‌کند که آیا ما باید در تعاملات اجتماعی شرکت کنیم، برای مبارزه یا فرار آماده شویم، یا در مواجهه با تهدیدات شدید، به حالت بی‌حرکتی برویم.

نظریه پلی‌وگال با ارائه این چارچوب، درک ما را از ارتباط بین سیستم عصبی و رفتارهای اجتماعی و هیجانی تعمیق می‌بخشد و کاربردهای گسترده‌ای در حوزه‌های روان‌شناسی، روان‌درمانی و علوم اعصاب دارد.

منابع مرتبط:

1.Porges, S. W. (1995): “Orienting in a defensive world: Mammalian modifications of our evolutionary heritage. A Polyvagal Theory.” Psychophysiology, 32(4), 301–318.
2.Porges, S. W. (2011): The Polyvagal Theory: Neurophysiological Foundations of Emotions, Attachment, Communication, and Self-Regulation. W.W. Norton & Company.
3.Porges, S. W., & Dana, D. (2018): Clinical Applications of the Polyvagal Theory: The Emergence of Polyvagal-Informed Therapies. W.W. Norton & Company.
4.Dana, D. (2020): Polyvagal Exercises for Safety and Connection: 50 Client-Centered Practices. W.W. Norton & Company.
5.Porges, S. W. (2007): “The polyvagal perspective.” Biological Psychology, 74(2), 116–143.